Podstawa wymiaru składek – czy ZUS może ją podważyć?
Martyna Mordal
Wyrokiem Sądu Najwyższego, uwzględniającym skargi Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, ZUS nie może zakwestionować podstawy wymiaru składek odprowadzanych z tytułu ubezpieczenia społecznego przedsiębiorcy, jeśli mieszczą się one w granicach określonych ustawą. W 2023 uchwała wydana przez Sąd Najwyższy pozwoliła na weryfikację składek przez ZUS w początkowych okresach prowadzenia działalności gospodarczych.
Skargi Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców uwzględnione przez Sąd Najwyższy
Dwie skargi nadzwyczajne wniesione przez Rzecznika MŚP zostały uwzględnione przez Sąd Najwyższy w wyrokach z 13 marca 2024 r. (II NSNc 348/23) oraz 14 marca 2024 r. (II NSNc 324/23). Uchylone zostały wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie, prowadzone w sprawie podstawy wymiaru składek dla osoby, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą.
Sąd Najwyższy przypomniał, że zgodnie z Uchwałą Składu Siedmiu Sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r. w sprawie II UZP 1/10, ZUS nie ma prawa ingerować w decyzje przedsiębiorców dotyczące deklaracji podstawy wymiaru składek, o ile znajdują się one w granicach ustawowych. Oznacza to, że ZUS nie może kontrolować wysokości zadeklarowanej przez przedsiębiorcę kwoty składek.
Sąd Najwyższy podkreślił, że odpowiedzią prawodawcy na nadużycia związane z wysokimi deklarowanymi podstawami wymiaru składek było wprowadzenie nowelizacji ustawy zasiłkowej, pozostawiając jednocześnie bez zmian artykuł 18 ust. 8 ustawy systemowej. Tym samym można wnioskować, że zamiarem ustawodawcy było zachowanie tego przepisu bez zmian, mając pełną świadomość jego interpretacji przez Sąd Najwyższy.
Odmienne stanowisko Sądu Najwyższego zostało wyrażone w uchwale z dnia 23 listopada 2023 roku.
W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może weryfikować podstawę wymiaru składek przedsiębiorców nawet w przypadku niekwestionowania przez nich prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to możliwe, gdy deklarowana przez przedsiębiorcę podstawa wymiaru składek w początkowym okresie działalności jest znacznie wyższa od uzyskiwanych przychodów.
Decyzja Sądu Najwyższego daje ZUS prawo do podważenia podstawy wymiaru składek przedsiębiorcy, jeśli ta jest nadmiernie wysoka w początkowym okresie działalności.
To oznacza, że kwota deklarowana przez przedsiębiorcę powinna być adekwatna do jego faktycznych przychodów. Wyrok ma na celu zapobieganie praktykom polegającym na deklarowaniu wyższych podstaw wymiaru składek niż faktyczne przychody, w celu uzyskania wyższych świadczeń.
Choć uchwała dotyczy głównie początkowej fazy prowadzenia działalności gospodarczej, to w praktyce umożliwia ZUS weryfikację i kwestionowanie deklarowanych przez przedsiębiorców zawyżonych podstaw wymiaru składek. SN nie precyzuje, co dokładnie należy rozumieć przez „początkową fazę prowadzenia działalności”, więc kwestia ta będzie rozpatrywana indywidualnie w każdym przypadku. W efekcie ZUS zyskał narzędzie do odmowy wypłaty świadczeń przedsiębiorcom, gdy istnieją wątpliwości co do prawidłowości deklarowanych podstaw wymiaru składek.
